خواب گیاهان
خواب گیاهان یکی از جنبه‌های گیاهان که آشکارا انتساب معنایی را از انسان برانگیخته است به این موضوع مربوط می‌شود
که چگونه حرکت آشکار آنها وجود چیزی شبیه اراده را نشان می‌دهد. به نظر می رسد گیاهان از طریق توانایی
ظاهری خود در کاوش و تعامل با محیط نزدیک، شکل ابتدایی رفتارهایی را که اغلب با حیوانات مرتبط است،
از خود نشان می دهند. حداقل از زمان ارسطو، قدرت حرکت به «روح حیوانی» اعطا شده بود، اما «روح گیاهی»
را نپذیرفت. و با این حال، هر مطالعه طولانی‌مدت روی گیاهان چیزی شبیه اکتشاف عمدی فضا را آشکار می‌کند،
البته با سرعتی چنان کند که ناظر انسانی به راحتی از آن چشم پوشی می‌کند. وقتی مشخص شد که گیاه فقط یک
زینت ثابت نیست، رفتار آن مشکلی ایجاد می‌کند و انتساب معنا را تحریک می‌کند.
پس آیا گیاهان می خوابند؟
گیاهان سیستم عصبی مرکزی ندارند که به نظر می رسد در آنچه ما به عنوان خواب در انسان تصور می کنیم،
کلیدی باشد. اما گیاهان دارای ریتم شبانه روزی هستند که مطابق با چرخه 24 ساعته نور-تاریکی زمین تنظیم
شده است، که حتی اگر آنها در روشنایی تمام وقت نگه داشته شوند، درست مانند ما، این ریتم را حفظ می کنند.
و اینجاست که همه چیز واقعاً جالب می شود
چرخه شبانه روزی تعیین می کند که چه زمانی باید بخوابیم و چه زمانی باید بیدار شویم: نور خورشید هر روز صبح
وارد چشمان ما می شود و سلول هایی را در مغز تحریک می کند که سطوح هورمون ملاتونین را کنترل می کنند،
که تا حدی خواب آلودگی را کنترل می کند. هرچه ملاتونین بیشتر باشد، خواب‌آلودتر هستیم – سطح آن در روز
کاهش می‌یابد و در شب افزایش می‌یابد. و در حالی که ساعت خواب اصلی ما در مغز قرار دارد، تقریباً در تمام
انواع سلول‌های بدن ژن‌های ساعت داریم و فرآیندهای فیزیولوژیکی حیاتی هنگام خواب رخ می‌دهند
جانت برام، زیست شناس گیاهی در دانشگاه رایس می گوید: گیاهان در هر مرحله از روز تغییرات فیزیولوژیکی
را نیز تجربه می کنند. او می گفت: “به احتمال زیاد مزایای متنوع و بسیار مهم عملکرد ساعت شبانه روزی برای
گیاهان وجود دارد.” به عنوان مثال، “ما می دانیم که گیاهان از ساعت استفاده می کنند تا بتوانند طول روز را کنترل
کنند و بنابراین می توانند قبل از تغییر آب و هوا برای تغییرات فصلی (مانند زمستان) آماده شوند.” در واقع،
رفتار گیاه به شدت توسط خورشید کنترل می شود. در طول روز، گیاهان نور خورشید را در طول فتوسنتز جذب
می کنند، فرآیندی که برای دریافت انرژی از آن استفاده می کنند. اما زمانی که خورشید غروب می کند، فرصت
گیاهان برای خوردن ناپدید می شود و سایر فرآیندهای فیزیولوژیکی، از جمله متابولیسم انرژی و رشد،
کنترل می شوند.
گیاهان می توانند هر روز سپیده دم را پیش بینی کنند و از خورشید پیروی کنند تا پتانسیل فتوسنتز خود را
به حداکثر برسانند. برای مثال، گل آفتابگردان در تایم لپس زیر، با طلوع و غروب خورشید به جلو و عقب می‌چرخد،
نهال‌های ذرت به سمت یک لامپ خم می‌شوند و نهال‌های آفتابگردان زیر نور خورشید.
استفاده بهینه از یک موقعیت
از منظر تکاملی، منطقی است که گیاهان دارای چنین حیات شیمیایی قوی در محیط خود باشند.
رابرتسون مک‌کلانگ، متخصص ژنتیک گیاهی در دارتموث، اشاره می‌کند که مانند هر موجود دیگری،
گیاهان نیز باید بخورند و از خود در برابر شکارچیان محافظت کنند. با این حال، برخلاف حیوانات،
گیاهان نمی توانند برای یافتن غذا یا سرپناهی راه بروند. برای زنده ماندن، آنها باید از مراحل مختلف
روز برای به حداکثر رساندن دریافت غذا و رشد بهره ببرند. آنها همچنین فعالیت چرخه ای حشرات و
سایر شکارچیان را برای آماده سازی دفاع شیمیایی یا تغییرات جزئی دما یا زمان تابش نور خورشید
برای آماده شدن برای فصول مختلف حس می کنند. معنی این برای ما چیست؟ درک نحوه کنترل ترکیبات
غذایی سبزیجات در یخچال می تواند رژیم غذایی و سلامتی ما را بهبود بخشد – مثلاً با خوردن یک تکه کلم
زمانی که 4MSO در اوج خود است. دستکاری سیگنال‌های شیمیایی گیاهان می‌تواند گزینه‌ای برای کنترل
آفات یا افزایش عملکرد محصول باشد.
مک‌کلانگ با اشاره به این ایده که ممکن است از ریتم طبیعی گیاهان استفاده کنیم، توضیح می‌دهد:
«هدف هر کسی که روی ساعت شبانه‌روزی گیاه کار می‌کند، همین است. “اکنون یک حس وجود دارد،
داده های در حال ظهوری وجود دارد که ممکن است بتوانید بهره وری محصول را از طریق دستکاری ساعت
شبانه روزی بهبود بخشید.”
گیاهان تجربه‌ی مشابهی به نام خواب گیاه را تجربه می‌کنند. لبه‌های شاخ‌وبرگ گیاهان مورد علاقه‌تان ممکن
است کمی زبر شوند، اما این دوره‌ی استراحت یا خواب گیاه به آنها کمک می‌کند تا خود را برای فصل رشد
بعدی آماده کنند.
خواب گیاه چیست؟
خواب گیاه مرحله‌ای از فصل رشد گیاه است که در آن سرعت رشد گیاه کاهش یافته و گیاه شروع به استراحت می‌کند.
به خواب فرورفتن گیاه می‌تواند از گیاه در برابر شرایط سختی مانند سرمای زمستان و تنش‌های شدید مثل خشکی
محافظت کند.
به عنوان مثال، درختان برگ‌ریز در پاییز برگ‌های لطیف خود را از دست می‌دهند و تنها با پوست و چوب سخت
در برف و سرما زنده می‌مانند. در این شرایط فرآیندهای متابولیک درختان تا حد زیادی متوقف می‌شود، و درخت
دیگر رشد یا تولید مثل نمی‌کند، تا زمانی که بهار و هوای معتدل بازگردد. در بهار برگ‌های جدیدی رشد می‌کنند و
موجبات تغذیه‌ی گیاه با استفاده از نور خورشید فراهم می‌شود تا گیاه بتواند رشد و تولیدمثل کند.
خواب گیاه به‌واسطه‌ی روزهای کوتاه‌تر و در نتیجه نورکمتر روز، یا دمای پائین‌تر یا هر دو( بسته به نوع گیاه)
آغاز می‌شود. همچنین گیاه ممکن است در اثر گرمای شدید یا خشکی تا زمانی که شرایط رشد مطلوب‌تر
فراهم گردد، به خواب رود.
گیاهان آپارتمانی که در شرایط نسبتاً پایدار خانه نگهداری می‌شوند ممکن است برای به‌خواب‌رفتن نیاز به
اندکی تغییر در شرایط نگهداری داشته باشند، بنابراین ممکن است لازم باشد آنها را به نقطه‌ی خنک‌تر و
تاریک‌تری از خانه منتقل کنید.
به عنوان مثال، گیاهانی مانند کاکتوس‌های کریسمس و بِنت قنسول (Poinsettias) برای گلدهی مجدد نیاز
به یک دوره خواب دارند. آنها به جایی خنک‌تر، آب کمتر و شب‌های طولانی و تاریک نیاز دارند تا برای مرحله‌ی
گلدهی آتی استراحت کنند. زمانی‌که گیاه به اندازه‌ی کافی استراحت کرد و به اصطلاح باتری‌هایش را شارژ کرد،
جوانه‌ها شروع به رشد می‌کنند و می‌توان آنها را به مکان قبلی‌شان بازگرداند تا دوباره گل بدهند.
خواب گیاه چه تأثیری بر رشد و چرخه‌ی زندگی گیاهان دارد؟
تقریباً همه‌ی گیاهان در زمستان به خواب می‌روند. فرقی نمی‌کند آنها گیاهان گرمسیری کاشته‌شده در فضای
داخل منزل باشند یا گیاهانی که در فضای باز کاشته شده‌اند. تنها استثناء گیاهان یکساله هستند، که هر سال
از بین می‌روند اما در بهار دوباره رشد نمی‌کنند. گیاهان یکساله تنها یکبار در فصل بهار رشد می‌کنند.
گیاهانی که در فضای باز کاشته شده‌اند، برای حفظ منابع و جلوگیری از یخ‌زدگی به خواب می‌روند. برگ‌های
لطیف به راحتی در سرما یخ می‌زنند، بنابراین درختان برگ‌ریز برگ‌هایشان را از دست می‌دهند، منابع خود
را برای تغذیه‌ی ریشه‌ها ذخیره می‌کنند و برای رشد برگ‌های جدید در بهار آماده می‌شوند.
حتی اگر دمای خانه شما پایدار باشد، گیاهانی که در داخل منزل کاشته شده‌اند نیز به خواب خواهند رفت.
حتی گیاهانی که در فضای داخل ساختمان کاشته شده‌اند نیز به روزهای کوتاه و نور کمتر حساس هستند.
این بدان معنی است که آنها ساعات کافی در معرض نور خورشید نیستند تا فتوسنتز انجام دهند و انرژی نور
خورشید را به انرژی موردنیاز برای رشد و تولیدمثل تبدیل کنند. در عوض فرآیندهای متابولیک کند می‌شود،
تولیدمثل و رشد متوقف یا بسیار کند می‌شود.
چرا برخی از گیاهان دوره‌ی خواب دارند؟
اگرچه گیاهان در زمان خواب ممکن است در حال مرگ یا پژمرده‌شدن به‌نظر برسند، اما هنوز به‌سختی
فعالیت می‌کنند. گیاهان پروتئین‌ها را تجزیه و بازسازی می کنند تا آنها را برای رشد ناگهانی در بهار آماده کنند.
گیاهان و درختان کاشته‌شده در فضای باز انرژی خود را برای تغذیه‌ی ریشه‌ها حفظ می‌کنند.
اگر گیاه به خواب نرود یا زمانی برای استراحت نداشته باشد، ممکن است منابع لازم برای رشد،
شکوفه‌دادن و تولیدمثل در بهار را نداشته باشد.
با به خواب‌رفتن گیاهان چه اتفاقی می‌افتد؟
به نظر می‌رسد که گیاهان آپارتمانی زمانی که به خواب می‌روند، رشدشان متوقف می‌شود. انگار کسی دکمه‌ی
توقف رشدشان را زده باشد. برگ‌های آنها ممکن است زرد شوند یا اندکی ریزش یابند. حتی ممکن است به
طور کامل برگ‌های خود را از دست بدهند.
در زمان خواب، گلدهی و تولیدمثل گیاهان متوقف می‌شود. در این مرحله ممکن است متوجه شوید که
خاک برای مدت طولانی‌تری مرطوب می‌ماند، چون گیاه به آب کمتری نیاز دارد. همه‌ی این رفتارها به گیاه
امکان استراحت می‌دهد و امکان شارژ مجدد برای فصل جدید رشد را برای گیاه فراهم می‌آورد.
گیاهانی که در فضای باز کاشته شده‌اند، مانند گل‌هایی که در بهار از پیازها رشد می‌کنند (مثل نرگس و لاله)،
در زمان خواب گیاه از بین می‌روند و چیزی جز پیازشان که در زیر زمین پنهان شده باقی نمی‌ماند. پیاز این
گیاهان برای رشد مجدد انرژی ذخیره می‌کند و در بهار شکوفا می‌شود. اگر این گیاهان به خواب نروند،
پیازها قادر به ذخیره‌ی انرژی کافی برای شکوفاشدن در بهار سال بعد را نخواهند داشت.
درختان برگ‌ریز در حین این مرحله‌ی استراحت و خواب برگ‌های خود را از دست می‌دهند و ممکن است فکر کنید
که از بین‌رفته‌اند. این در حالی است که درختان همیشه سبز برگ‌های سوزنی خود را حفظ می‌کنند، اما رشد آنها در
این مرحله بسیار کند یا به طور کلی متوقف می‌شود. کاهش رشد، آنها را از آسیب ناشی از هوای سرد و خشن
محافظت می‌کند.
چگونه می‌توان تشخیص داد که گیاه به خواب فرو رفته یا در حال مرگ است؟
با انجام سه آزمایش ساده می‌توانید متوجه شوید که گیاه به خواب رفته یا از بین رفته است.
آزمایش شکستن ساقه: با انجام این آزمایش می‌توانید متوجه شوید که آیا گیاه از بین‌رفته یا به خواب رفته است.
انتهای یک ساقه یا شاخه( به اندازه‌ی یک مداد) را انتخاب کنید. سعی کنید شاخه را از وسط بشکنید. شاخه یا
ساقه‌ی مرده به راحتی می‌شکند و داخل آن ظاهری خشک دارد. بااین‌حال، شاخه‌ی گیاهی که به خواب فرورفته
خم می‌شود و وقتی داخل ساقه را نگاه کنید، خواهید دید که چوب آن مرطوب است.
تست خراش: برای این‌منظور از تست خراش نیز می‌توانید استفاده کنید. یک ساقه‌ی جوان را انتخاب کنید و
با استفاده از ناخن یا یک چاقوی تیز پوست آن را خراش دهید. اگر رنگ سبز را دیدید، گیاه هنوز زنده است.
اگر رنگ قهوه‌ای را مشاهده کردید، این‌کار را دوباره انجام دهید اما این‌بار در نزدیکی ریشه خراش ایجاد کنید.
بازرسی ریشه: آخرین کاری که می‌توانید برای تشخیص به خواب‌رفتن یا از بین‌رفتن گیاه انجام دهید، بررسی
ریشه است. گیاهی که به خواب فرو رفته، حتی اگر ظاهر گیاه مشابه گیاه مرده باشد، ریشه های سالمی دارد.
در صورت لزوم می‌توانید گیاه را از گلدان خارج کنید و ببینید که آیا ریشه‌های آن سالم است یا چروکیده و مرده.
خواب گیاه چگونه بر نیازهای مراقبتی آنها تأثیر می‌گذارد؟
در مرحله‌ی خواب زمستانی، رشد گیاه یا به‌طورکامل متوقف می‌شود یا بسیار کند خواهد بود. این بدان
معناست که الزامات مراقبتی گیاه نیز در این دوره تغییر خواهند کرد.
آب کمتر: آبیاری بیش‌ازحد یکی از علل شایع مرگ گیاهان است و این امر به ویژه در ماه‌های زمستان از
اهمیت بیشتری برخوردار است. ازآنجایی‌که فرآیندهای متابولیک گیاه کند شده، نیاز گیاه به آب، به اندازه‌ی
زمانی که در حال رشد است نمی‌باشد. نیازی نیست گیاه را به اندازه‌ی زمان رشد آبیاری کنید.
گیاه را هرس کنید. خواب زمستانی زمان بسیار خوبی برای از بین بردن شاخه‌های چوبی و قدیمی در
گیاهان آپارتمانی است. مکنده‌ها، شاخ‌وبرگ‌های مرده و سایر قسمت‌های نامطلوب گیاه را جدا کنید.
خاک گلدان را عوض کنید. نهایتاً لازم خواهد بود که خاک گلدان گیاه آپارتمانی را خالی کنید و و خاک
تازه را جایگزین آن کنید. خواب زمستانی زمان مناسبی برای انتقال گیاه به گلدان بزرگتر ودر صورت نیاز
تعویض خاک گلدان است. در این مدت استرس کمتری به گیاه وارد خواهد آمد و در زمانی مناسب برای
رشد بهاره آماده خواهد شد.
به گیاه کود ندهید. گیاهان زمانی که به خواب فرو می‌روند، نیازی به کود اضافی ندارند. بهتر است صبر کنید
تا در اواخر زمستان و اوایل بهار زمانی‌که علائم رشد ظاهر شدند، کوددهی را انجام دهید.
در صورت نیاز آبیاری به گیاه را افزایش دهید. در بیشتر خانه‌ها، در طول زمستان که وسایل گرمایشی فعال
هستند، رطوبت هوا کاهش می‌یابد. شاید لازم باشد برای گیاهانی که محیط‌های بسیار مرطوب را ترجیح
می‌دهند، کمی آبیاری را افزایش دهید. با قرار دادن گیاه روی سینی سنگریزه و پر کردن سینی با آب، این
کار به راحتی انجام خواهد شد.
گیاهان را تمیز نگه دارید. تجمع گردوغبار روی برگ‌ها می‌تواند باعث کاهش رسیدن نور به گیاهان شود.
با کمی صرف زمان و به آرامی آنها را تمیز کنید.
گیاهان را از شکاف‌های در و پنجره دور نگه دارید. حتی در زمان خواب هم گیاهان گرمسیری در خانه
هنوز در معرض بادهای سرد قرار دارند. این گیاهان را از در و پنجره‌هایی که هوای سرد از خلال آنها به
داخل جریان دارد دور کنید.
هر نشانه‌ای از رشد را بررسی کنید:
با نزدیک‌شدن بهار، روزها شروع به طولانی‌شدن می‌کنند و این نشانه‌ی خوبی است، چرا که گیاهان در
شرف ازسرگیری رشد خود هستند. همانطور که گیاه از مرحله‌ی خواب به مرحله‌ی رشد وارد می‌شود، علائم
رشد در گیاه قابل مشاهده خواهند بود. هنگامی‌که جوانه‌ها، شکوفه‌ها و شاخه‌های جدید را دیدید، می‌توانید
روند معمول آبیاری و کوددادن به گیاه را از سر بگیرید. چون گیاه باید برای رشدکردن در فصل بهاره آماده شود،
نیاز به تقویت دارد.
