سایتوکنین و موارد استفاده آن برای گیاه
تنظیم‌کننده رشدی است که تقسیم سلولی را به شدت تحریک می‌کند، به طور عمومی،
سایتوکنینها می‌توانند در جوانه‌زنی بذور خواب و از بین بردن خاصیت غالبیت انتهایی
گیاهان مؤثر باشند.
عکس‌العمل گیاه نسبت به سایتوکنینها: 1. افزایش غده‌بندی سیب‌زمینی
2. افزایش جوانه‌زنی بذر
3. افزایش رسیدن میوه
4. افزایش سرعت رشد
5. رشد جوانه‌های جانبی و از بین بردن غالبیت انتهایی
6. جلوگیری از پیری برگها و ریزش آن‌ها
سایتوکنینها (Cytokinin) گروهی از هورمون‌های گیاهی هستند که بخصوص در تحریک
تقسیم سلولی گیاهان مؤثرند. سیتوکینین‌ها مانند زآتین، ۶-بنزیل‌آمینوپورین و کینتین
همچنین در فرآیندهایی نظیر بزرگ شدن سلول، اندام زائی و تمایز دخالت دارند.
تاریخچه سایتوکنین
در سال ۱۹۵۵ دانشمندی بنام میلر موفق شدکه از DNA تجزیه شده اسپرم شاه ماهی
اولین انگیزننده تقسیم یاخته‌ای را جدا کندو آن را کینین نام نهاد و بعدها معلوم شد
که این ماده مصنوعی در گیاه وجود ندارد و اولین ماده طبیعی استخراج شده از گیاه که
در واقع سیتوکینین طبیعی می‌باشد از بذر ذرت به دست آمده که آن را زآتین نامیده شد.
زآتین یکی از فعالترین سیتوکینین شناخته شده‌است که دارای اثرات رونق بخشی دارد که
مهم‌ترین آن تقسیم سلولی است. سیتوکینین‌ها بطور عمده در مریستم‌های انتهایی ریشه،
گل آذین‌ها ومیوه‌های در حال رشد ساخته می‌شود. سیتوکینین ساخته شده در نوک ریشه
بوسیله شیره خام آوندهای چوبی و در بخش‌های بالایی گیاه توسط آوندهای آبکشی بسمت
پایین انتقال می‌یابد.
نقش سایتوکنین در گیاه
1- بزرگ شدن و طویل شده سلولها: سیتوکینین‌ها در مرحله طویل شدن سلول یا بزرگ شده آن
رشد تأثیر می‌گذارد ولی اینکه اثر رونق بخشی یا باز دارنده است بستگی به اندام مربوط نوع
بخصوص سیتوکینین و غلطت آن دارد.
۲- ایجاد جوانه گل و نمو آن: در برخی از گیاهان افزایش نسبت سیتوکینین به اکسین سبب
پیدایش جوانه‌ها و در نتیجه شاخه‌های برگدار می‌شود.
۳- تشکیل ریشه: سیتوکینین با غلظت خیلی کم به تشکیل ریشه کمک کرده ولیکن در غلظت
زیاد از تشکیل آن جلو گیری می‌کند.
۴- پیری دیر رس: این هورمون پیری را در برگها با غلظت نسبتاً کم به تأخیر می‌اندازد و از ریزش
گلهای و برگه و میوها جلوگیری می‌کند.
۵- پارتنوکارپی:سیتوکینین همانند هورمون‌های گروه اکسین و ژیبرلین باعث پارتنوکارپی می‌شوند.
۶- تأثیر روی گل دادن: سیتوکینین باعث تولید گل در گیاهان روز بلند شرایط روز کوتاه و برعکس می‌شود.
۷- شکستن دوره خواب بذر: سیتوکینین‌ها در غلظت مناسب با جیبرلینها و نور قرمز خاصیت شکستن
دوره خواب بذر حساس به نور را دارد.